Jesteś tu: Strona główna › Encyklopedia
Są to chemiczne związki organiczne, substancje egzogenne tzn. takie, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego, ale muszą być dostarczone z pożywieniem, gdyż organizm sam nie potrafi ich wytworzyć). Biorą one udział w przemianach biochemicznych jako koenzymy, tj, substancje, których obecność warunkuje prawidłowe działanie enzymów, białek katalizujących procesy przemiany materii.
Nazwa pochodzi od łacińskich słów vita (życie) i amina – związek chemiczny zawierający grupę aminową. Odkrywcą witamin był polski biochemik Kazimierz Funk, który w 1912 roku wyizolował tiaminę i zaproponował dla związków tego typu nazwę witamina.
Witaminy z definicji są niezbędne człowiekowi do życia i muszą być dostarczone z zewnątrz. Z reguły tej wyłamuje się witamina D (kalcyferol), która produkowana jest przez komórki skóry pod wpływem promieni UV. Witaminy nie należą do typowych składników pokarmowych – pełnią funkcję regulacyjną.
Witaminy z punktu widzenia chemicznego należą do różnych grup związków organicznych, a jedynie ich znaczenie dla organizmów żywych pozwala opisywać je pod wspólną nazwą.
Witaminy dzieli się na dwie grupy:
1) rozpuszczalne w wodzie:
- witamina B1 (tiamina)
- witamina B2 (ryboflawina)
- witamina B3 (niacyna, witamina PP, kwas nikotynowy, amid kwasu nikotynowego)
- witamina B5 (kwas pantotenowy)
- witamina B6 (pirydoksyna, pirydoksal,adermina)
- witamina B7 (biotyna, witamina H)
- witamina B9/B11/M (kwas foliowy, folacyna)
- witamina B12 (kobalamina, cyjanokobalamina)
- witamina C (kwas askorbinowy)
- witamina P (mieszanina pochodnych flawonoidowych np. hesperydyna, rutyna)
2) rozpuszczalne w tłuszczach:
- witamina A (retinol, beta-karoten nazywany Prowitaminą A)
- witamina D (cholekalcyferol i pochodne)
- witamina E (tokoferol)
- witamina K (fitochinon, menadion).
Czasami za witaminę F uważa się zespół nienasyconych kwasów tłuszczowych, nie jest to jednak powszechnie zaakceptowany pogląd. Czasami do witamin zaliczana jest seria związków oznaczanych jako witaminy z grupy B np. inozytol (B8), cholina (B4), kwas orotowy (B13), kwas pangamowy (B15) co nie jest to jednak powszechnie przyjęte.
Dzienne zapotrzebowanie na witaminy jest niewielkie i liczone w miligramach (mg), a nawet w mikrogramach (μg).
Przedawkowanie, niedobór lub brak jakiejś z witamin, po wyczerpaniu zapasów organizmu, prowadzi do jednostek chorobowych, które nazywamy w zależności od zaawansowania hiperwitaminozą (przedawkowanie), hipowitaminozą (niedobór częściowy) lub awitaminozą (całkowity brak).
Prowitaminami nazywamy związki organiczne, które dopiero w organizmie zostają przekształcane w odpowiednią witaminę.