CZYTELNIA > Krew – morfologia bez tajemnic

    Krew (łac. sanguis, stgr. αἷμα, haima) to szkarłatny płyn wypełniający nasz cały organizm. To płynna tkanka łączna, krążąca w naczyniach krwionośnych (układ krwionośny zamknięty) i w jamie ciała (układ krwionośny otwarty). Ilość krwi u dorosłego człowieka zależy od jego ciężaru i wynosi ok.8% masy ciała lub 80ml/kg m.c. lub 3200ml/m2 powierzchni ciała; osobnik ważący 70 kg posiada około 5l krwi. Prawidłowe pH krwi waha się między 7,35 a 7,45. Przy wartości poniżej tego zakresu występuje kwasica natomiast powyżej zasadowica. Równowaga kwasowo-zasadowa jest utrzymywana przez liczne układy buforujące oraz jest aktywnie regulowana przez organy i tkanki, a przede wszystkim płuca i nerki.

    Krew to grupa komórek, wyspecjalizowanych do pełnienia określonych czynności, mających istotne znaczenie dla życia i prawidłowych funkcji organizmu i jego tkanek. Krew spełnia następujące funkcje w organizmie człowieka:
- dostarcza tlen i substancje odżywcze do wszystkich komórek ciała;
- odbiera od komórek produkty rozpadu oraz dwutlenek węgla, które muszą zostać usunięte z ustroju;
- jest przenośnikiem w wymianie składników tkankowych tj. hormonów, witamin, aminokwasów, elektrolitów, enzymów;
- reguluje zawartość kwasów, zasad i wody w komórkach;
- jest ważnym czynnikiem w regulowaniu temperatury ciała, ochładza takie narządy jak wątroba i mięśnie, które produkują nadmierne ilości ciepła, oraz ogrzewa skórę, w której następuje stała utrata ciepła;
- chroni organizm przed bakteriami i innymi organizmami chorobotwórczymi.

Skład krwi

    Krew składa się z żółtawej cieczy zwanej osoczem i zawieszonych w niej elementów morfotycznych: krwinek czerwonych (erytrocytów), krwinek białych (leukocytów) i płytek krwi (trombocytów). Elementy morfotyczne stanowią ok. 45% krwi, pozostałe 55% to osocze.
    Osocze to płyn o odczynie lekko zasadowym, którego głównego składnikami jest woda ok.90-92% oraz białka ok.7-8%. Białka osocza to bardzo zróżnicowana grupa pod względem budowy chemicznej, struktury przestrzennej i funkcji. Wśród nich wyróżniamy albuminy, alfa-, beta-, gamma-globuliny i lipoproteidy. Albuminy i globuliny regulują poziom wody w komórkach i płynach ciała, a lipoproteidy odrywają zasadniczą rolę w transporcie lipidów. Poza białkami w osoczu występuję także glukoza (ok.0,1%) oraz sole mineralne(ok.0,9%), a wśród nich jony sodu, potasu, magnezu i wapnia. Pomimo iż, stężenia tych składników są bardzo małe, niemniej utrzymywane są na stałym poziomie. Osocze pozbawiona czynników krzepnięcia to surowica. Uzyskujemy ją po odwirowaniu wcześniej skrzepniętej krwi. Surowica to jasno żółty płyn o składzie podobnym do osocza ale pozbawionym fibrynogenu.
    Erytrocyty mają kształt dwuwklęsłego dysku o średnicy 7-8 mikronów i 1-2 mikronów grubości. U dorosłego człowieka liczba krwinek czerwonych wynosi 4,5-5,5mln/mm3. Krwinki te powstają w czerwonym szpiku kostnym, następnie w miarę dojrzewania tracą jądro komórkowe co jest ich cechą charakterystyczną. Proces powstawania erytrocytów to erytropoeza a czynnikiem regulującym jej wielkość jest erytropoetyna- hormon wytwarzany przez nerki. Działa ona na niezróżnicowane komórki szpiku, powodując ich różnicowanie w komórki macierzyste układu czerwonokrwinkowego. Niedojrzałe erytrocyty to erytroblasty, które powstają z proerytroblastów i przekształcają się w retykulocyty pozbawione już jądra komórkowego. Z nich powstaje już dojrzały erytrocyt. Każda krwinka żyje ok. 120 dni, a po tym czasie ulega niszczeniu w układzie siateczkowo-śródblonnkowym, zwłaszcza śledziony. Wielkość, kształt i elastyczność erytrocytów świadczy o przystosowaniu tych komórek do spełnianych funkcji – transport tlenu do tkanek i usuwanie z nich dwutlenku węgla. Barwnikiem transportującym tlen jest hemoglobina, białko zbudowane z czterech łańcuchów peptydowych (dwa alfa- i dwa beta-), do których przyłączone są cztery atomy żelaza, z których każdy wchodzi w skład hemu i znajduje się w jego centrum. Hemoglobina ma zdolność do tworzenia nietrwałych połączeń z tlenem, wówczas tworzy oksyhemoglobinę. Powstaje ona w miejscach obfitujących w tlen, który oddaje w miejscach gdzie go brak. 
    Druga grupa składników morfotycznych krwi to leukocyty – krwinki białe. Są one bezbarwne i mają zdolność do czynnego, pełzakowatego ruchu, nawet pod prąd krwi. Mogą przenikać przez ściany naczyń krwionośnych i przedostawać się do tkanek. W przeciwieństwie do erytrocytów ich komórki zawierają jądro komórkowe. U dorosłego człowieka liczba leukocytów we krwi obwodowej wynosi 5-10tyś/mm3. Rozróżniamy pięć rodzajów leukocytów, które różnią się zarówno budową morfologiczną jak i pełnionymi funkcjami w organizmie. Podstawowym kryterium podziałowym jest obecność ziarnistości w cytoplazmie. Pod tym względem możemy je podzielić na granulocyty i agranulocyty. Granulocyty ze względu na różne powinowactwo do barwników dzielimy na obojętnochłonne(neutrofile), kwasochłonne(eozynofile) i zasadochłonne(bazofile zwane też komórkami tucznymi). Granulocyty dojrzałe mają jądra składające się z 2-5 segmentów połączonych nitkami chromatyny. Neutrofile stanowią ok. 60% wszystkich białych krwinek, a ich liczba zwiększa się jeszcze po pojawieniu się w organizmie ciała obcego, bakterii. Głównym ich zadaniem jest zabijanie bakterii, co przebiega w trzech fazach: chemotaksja, fagocytoza i zabijanie. Granulocyty kwasochłonne stanowią jedynie 2-4% leukocytów, także posiadają zdolność fagocytozy bakterii i pasożytów. Bazofile stanowią ok.0,5% krwi i mają najbardziej jednolite jądro. Biorą one udział w reakcjach nadwrażliwości. Wiążą one immunoglobulinę (IgE). Powoduje to ich degranulację i wydzielanie do środowiska histaminy i heparyny.
    Natomiast do agranulocytów zaliczamy monocyty i limfocyty. Monocyty są największe z krwinek białych, mają jądro wyraźnie karbowane, o kształcie fasoli lub podkowy. Obejmują one 5-8% wszystkich krwinek białych. Dojrzałe monocyty to makrofagi, które posiadają właściwości żerne. Odpowiadają za usuwanie z ustroju starych, zdegenerowanych komórek. Produkują one interferon hamujący namnażanie się wirusów w organizmie. Monocyty powstają z komórki macierzystej szpiku. Limfocyty natomiast stanowią 23% krwinek, posiadają charakterystyczne duże jądro i wąski rąbek cytoplazmy bogatej w rybosomy. Są to komórki biorące udział w procesach immunologicznych tj. są zdolne do rozpoznawania antygenu i odpowiedzi immunologicznej na ten antygen. Limfocyty pod względem miejsca dojrzewania i nabywania zdolności immunologicznych dzielimy na limfocyty B (szpikozależne) i limfocyty T (grasicozależne). Limfocyty B i ich komórki potomne biorą udział w odpowiedzi humoralnej, a limfocyty T w odpowiedzi komórkowej.
    Ostatnim elementem morfotycznym krwi są płytki krwi – trombocyty. Są to małe bezjądrzaste i bezbarwne komórki powstające przez fragmentację cytoplazmy megakariocytów, występujących w szpiku i płucach. Ich liczba u dorosłego człowieka wynosi 150- 300 tys./mm3. Trombocyty biorą udział w procesie krzepnięcia krwi. Wykryto w nich 80 enzymów, czynnik stabilizujący skrzep i trombosteninę – białko kurczliwe, a także czynniki biorące udział w procesie krzepnięcia krwi.

Morfologia krwi obwodowej

    Jest to podstawowe i najczęściej wykonywane badanie krwi. Polega na ilościowej i jakościowej ocenie morfotycznych elementów morfotycznych krwi. W zakres morfologii wchodzi oznaczenie:
• liczba krwinek czerwonych – RBC ( red blood cells) – norma dla mężczyzn wynosi 4,2 – 5,4 mln/mm3, zaś u kobiet 3,6
• 5,2 mln/mm3; zmniejszenie liczby krwinek czerwonych to niedokrwistość(anemia), natomiast zwiększenie liczby to erytrocytoza lub nadkrwistość;
• stężenie hemoglobiny – HGB wyrażone w g/dl – norma dla mężczyzn 14 – 18g/dl, dla kobiet 12 – 16g/dl, zmniejszone stężenie hemoglobiny we krwi to podstawowe kryterium niedokrwistości, a podwyższone występuje w np. stanach odwodnienia, długotrwałych biegunkach;
• hematokryt HTC – jest to stosunek objętości krwinek czerwonych do objętości osocza, wyrażany w %, norma dla 40-50%, dla kobiet 37-47%; wzrost HTC ma miejsce przy zwiększonej liczbie erytrocytów(np. nadkrwistość pierwotna, choroba płuc), odwodnienie(np. biegunka, wymioty, moczówka prosta) oraz zmniejszeniu objętości osocza(np. zapalenie otrzewnej); spadek HTC obserwujemy przy zmniejszeniu liczby krwinek czerwonych(np. niedokrwistość, utrata krwi), chorobach szpiku kostnego(np. choroba popromienna, guzy) i w stanach przewodnienia;
• średnia objętość krwinki czerwonej MCV (mean corpuscular volume) – podawana w femtolitrach, norma 80- 95 fl u obu płci wtedy krwinka nazywa się normocytowa; jeśli objętość krwinki jest poniżej normy określana jest jako mikrocytowa(niedokrwistość z niedoboru żelaza), natomiast gdy objętość krwinki jest powyżej normy nazywa się makrocytowa;
• średnia masa hemoglobiny w krwince MCH ( mean corpuscular hemoglobin) – otrzymywana z podzielenia stężenia hemoglobiny przez liczbę erytrocytów, wartość MCH podaje się pikogramach na komórkę (1pikogram = 1012g), norma 27 – 32 pg u obydwu płci, wzrost – niedokrwistość makrocytowa, spadek – zaburzenia wodno – elektrolitowe;
• średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej MCHC (mean corpuscular hemoglobin concentration) – stosunek zawartości hemoglobiny w krwinkach do objętości, którą one zajmują, wyrażany w g/dl, norma 32 – 36g/dl,
• miara zróżnicowania wielkości erytrocytów RDW (red cell distribution width), norma 11,5 – 14,5% u obu płci; prawidłowy RDW oznacza względną homogenność komórek czyli podobną wielkość, gdy jest poniżej 15% ma miejsce heterogenność tzn. duża rozpiętość wielkości krwinki czerwonej, wynik poniżej normy to objaw niedoboru żelaza;
• liczba retykulocytów RET – retykulocyty to niedojrzałe krwinki czerwone krążące we krwi krócej niż 48 godzin, ich liczba odzwierciedla tempo syntezy erytrocytów w szpiku, RET to miara aktywności szpiku kostnego, norma wynosi 5 – 15 promila u obu płci, zwiększenie liczby RET obserwujemy przy niedokrwistościach z niedoboru żelaza lub witaminy B12 i ostrym niedotlenieniu, zwiększona ma miejsce przy niedokrwistościach związanych z niewydolnością szpiku lub przy chorobach endokrynologicznych np. niedoczynność tarczycy lub nadnerczy;
• liczba krwinek białych WBC (white blood cells) – norma 4 – 10x 109/l lub 4 – 10 tys. w mm3, zwiększona liczba WBC to leukocytoza, może być powodowana przez czynniki fizjologiczne np. stres, wysiłek fizyczny, ciąża, okres połogu, do patologicznych przyczyn leukocytozy zaliczamy: zakażenia bakteryjne, martwice narządowe jak zawał serca, zaburzenia metaboliczne(dna moczanowa, śpiączka cukrzycowa), nowotwory (głównie choroby mieloproliferacyjne np. białaczka szpikowa), natomiast zmniejszona liczba WBC to leukopenia, ma miejsce: przy chorobach zakaźnych (głównie wirusowe: grypa, WZW, ospa, różyczka, ciężkich zakażenia bakteryjnych(dur, posocznica), uszkodzenie szpiku i choroby szpiku, pod wpływem niektórych leków (np. cytostatyki, leki przeciwpadaczkowe, sulfonamidy);
• granulocyty objętochłonne (neutrofile) – norma 1,8 – 7,7 x109/l (wartość bezwzględna), 45 – 70 % wszystkich krwinek białych, spadek ich liczby to agranulocytoza i występuje przy chorobach bakteryjnych i wirusowych, zakażeniach grzybiczych i pierwotniakowatych (malaria), natomiast zwiększenie liczby neutrofili występuje w zakażeniach miejscowych, chorobie metabolicznej, przy zatruciu np. metalami ciężkimi, u osób palących papierosy;
• granulocyty kwasochłonne (ezoynofile) – norma 0,5 x 109/l, 2- 4 % całkowitej liczby leukocytów, eozynofilia czyli wzrost liczby eozynofili ma miejsce w chorobach alergicznych(katar sienny, astma oskrzelowa), w chorobach pasożytniczych( zakażenie glistą ludzką), w ziarnicy złośliwej, w kolagenozach(choroby układowe tkanki łącznej); zmniejszenie liczby to eozynopenia i występuje przy nadczynności nadnerczy (ch.Cushinga), u osób przyjmujących glikokortykosteroidy;
• granulocyty zasadochłonne(bazofile) – norma 0,3 x 109/l, 0 – 3 % wszystkich leukocytów, zwiększona liczba bazofili występuje w ostrej białaczce szpikowej, czerwienicy prawdziwej, niedoczynności tarczycy, bazopenia występuje zazwyczaj po chemio- i radioterapii, w trakcie stosowania terapii hormonalnej;
• limfocyty LYMPH – norma 1,5 – 4x109/l, 15 – 40 % całkowitej liczby leukocytów, podwyższona liczba limfocytów(limfocytoza) ma miejsce w chorobach zakaźnych(mononukleoza zakaźna, WZW, ksztusiec), chorobach wirusowych i bakteryjnych – względny wzrost odsetka limfocytów, przewlekłej białaczce limfatycznej, szpiczaku mnogim;
• monocyty MONO – norma 0,1 – 1x109/l, 2 – 8 % całkowitej liczby, zwiększenie liczby monocytów obserwujemy przy zakażeniach bakteryjnych i wirusowych( mononukleoza zakaźna, dur, bruceloza, gruźlica,zapalenie wsierdzia serca), zakażeniach pierwotniakami(malaria, pełzakowica), w marskości wątroby, w ostrej i przewlekłej białaczce mielomonocytowej, szpiczaku mnogim, ziarnicy złośliwej;
• liczba płytek krwi PLT – norma 150 – 400x109/l (150 – 400 tys. w mm3), trombocytopenia (obniżenie ilości płytek) może być wynikiem zmniejszenia wytwarzania płytek w szpiku (np. pod wpływem niektórych leków hamujących czynność szpiku, aplazji szpiku, białaczkach, przerzutach nowotworowych do szpiku, niewydolność nerek, działanie promieniowania jonizującego) lub zwiększonego niszczenia krążących płytek (np. małopłytkowość polekowa i poprzetoczeniowa, toczeń trzewny, chłoniaki, środki owadobójcze) i może by również małopłytkowość wynikająca z utraty krwi w wyniku krwotoków; należy także pamiętać, iż wartość PLT poniżej 5 tys. w mm3 jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia; wzrost liczby płytek – trombocytowa występuje po zabiegu usunięcia śledziony, w stanach zapalnych, chorobach nowotworowych( czerwienica prawdziwa, przewlekła białaczka szpikowa) i po wysiłku fizycznym;
    Badanie morfologiczne krwi obwodowej wykonujemy pobierając krew żylną i jest to badanie zazwyczaj wykonywane na czczo.

mgr farm. Agnieszka Niedziela-Latosiewicz
data publikacji: 2013

Bibliografia:
„Hematologia” S.Maj, B.Mariańska, H.Seyfriedowa
„Biologia” C.A.Villee
„Podręcznik chorób wewnętrznych” E.Szczeklik
www.hematonkologia.pl